XUẤT KHẨU HÀNG HÓA SANG HOA KỲ: 5 RỦI RO PHÁP LÝ DOANH NGHIỆP CẦN BIẾT TRONG GIAI ĐOẠN GIẢM THUẾ

Trong bối cảnh Hoa Kỳ từng bước điều chỉnh thuế nhập khẩu theo hướng ưu đãi hơn, nhiều doanh nghiệp Việt Nam kỳ vọng vào cơ hội mở rộng xuất khẩu. Tuy nhiên, bên cạnh cơ hội là không ít rủi ro pháp lý tiềm ẩn mà nếu không chuẩn bị kỹ, doanh nghiệp có thể phải đối mặt với án phạt, bị tạm ngừng thông quan hoặc mất thị phần. Bài viết này sẽ phân tích 5 rủi ro pháp lý phổ biến mà doanh nghiệp Việt cần nhận diện và phòng ngừa khi đưa hàng hóa vào thị trường Mỹ trong giai đoạn giảm thuế hiện nay.

Tổng quan: Cơ hội và thách thức khi xuất khẩu sang Hoa Kỳ trong giai đoạn giảm thuế

Sau các căng thẳng thương mại kéo dài, thời gian gần đây Hoa Kỳ có dấu hiệu điều chỉnh một số mức thuế nhập khẩu đối với hàng hóa từ các đối tác thương mại, trong đó có Việt Nam. Điều này tạo cơ hội lớn cho doanh nghiệp Việt mở rộng thị phần tại thị trường Mỹ – thị trường tiêu dùng lớn và ổn định nhất thế giới.

Tuy nhiên, cơ hội luôn đi kèm rủi ro, đặc biệt là các rủi ro pháp lý phát sinh từ sự thay đổi chính sách thuế, quy định kỹ thuật, và cơ chế kiểm tra chặt chẽ từ phía Hoa Kỳ. Việc tận dụng lợi thế thuế mà thiếu sự chuẩn bị về mặt pháp lý có thể khiến doanh nghiệp vướng vào điều tra, bị áp thuế cao, hoặc mất quyền tiếp cận thị trường.

Rủi ro 1: Bị điều tra chống trợ cấp và chống bán phá giá

Chống trợ cấp (CVD) và chống bán phá giá (ADD) là hai biện pháp phòng vệ thương mại phổ biến mà Hoa Kỳ sử dụng để bảo vệ ngành sản xuất trong nước. Cơ sở pháp lý chính của các biện pháp này được quy định tại Đạo luật thuế quan Hoa Kỳ (19 U.S.C. §§ 1671–1677n) và được Bộ Thương mại Hoa Kỳ (DOC) cùng Ủy ban Thương mại Quốc tế (ITC) thực thi.

Khi có nghi vấn rằng sản phẩm từ Việt Nam được hưởng trợ cấp của Chính phủ (như ưu đãi đất đai, vốn vay, thuế…), hoặc bị bán với giá thấp hơn giá thị trường tại Hoa Kỳ, các hiệp hội sản xuất nội địa Mỹ có thể khởi kiện yêu cầu điều tra.

Ví dụ, trong vụ điều tra gỗ dán (2019–2021), doanh nghiệp Việt bị áp thuế CVD tới 11,96% vì không chứng minh được không nhận trợ cấp từ Nhà nước. Những vụ như vậy kéo dài và tốn kém, ảnh hưởng nặng nề tới uy tín và tài chính doanh nghiệp.

Rủi ro 2: Vi phạm quy định về xuất xứ hàng hóa (Rules of Origin)

Trong bối cảnh giảm thuế, việc chứng minh đúng xuất xứ hàng hóa trở nên đặc biệt quan trọng vì liên quan trực tiếp đến việc có được hưởng ưu đãi thuế hay không. Hoa Kỳ áp dụng hệ thống quy tắc xuất xứ chặt chẽ theo Hiệp định Tổ chức Hải quan Thế giới (WCO) và luật nội địa (19 CFR Part 102).

Việc nhập khẩu nguyên vật liệu từ nước thứ ba, như Trung Quốc, và chỉ gia công tại Việt Nam có thể khiến sản phẩm không được công nhận là có xuất xứ Việt Nam. Hệ quả là doanh nghiệp có thể bị truy thu thuế, xử phạt hoặc thậm chí bị từ chối thông quan.

Rủi ro 3: Không tuân thủ quy định kỹ thuật và an toàn sản phẩm

Các mặt hàng tiêu dùng xuất khẩu sang Hoa Kỳ phải tuân thủ các quy định kỹ thuật nghiêm ngặt, tùy theo loại sản phẩm. Ví dụ:

• Thực phẩm và dược phẩm phải tuân thủ tiêu chuẩn của FDA (U.S. Food and Drug Administration).
• Sản phẩm cho trẻ em phải đáp ứng yêu cầu của CPSC (Consumer Product Safety Commission).
• Hàng điện tử và cơ khí có thể chịu sự điều chỉnh của EPA (Environmental Protection Agency) và các quy định về an toàn năng lượng.

Nhiều doanh nghiệp Việt từng bị giữ hàng tại cảng Mỹ do không đạt chuẩn kỹ thuật, gây thiệt hại lớn về chi phí lưu kho và chậm giao hàng.

Rủi ro 4: Hợp đồng thương mại thiếu điều khoản bảo vệ pháp lý

Hợp đồng ngoại thương là công cụ quan trọng để bảo vệ lợi ích doanh nghiệp, nhưng nhiều doanh nghiệp Việt vẫn sử dụng hợp đồng mẫu sơ sài, thiếu các điều khoản cốt lõi như:

• Luật áp dụng và cơ chế giải quyết tranh chấp (trọng tài quốc tế, toà án nào có thẩm quyền)
• Điều khoản giới hạn trách nhiệm và miễn trừ nghĩa vụ trong trường hợp bất khả kháng
• Thỏa thuận thanh toán, giao nhận rõ ràng

Hậu quả là khi phát sinh tranh chấp với đối tác Hoa Kỳ, doanh nghiệp dễ rơi vào thế bất lợi vì không có cơ sở pháp lý rõ ràng để bảo vệ mình.

Rủi ro 5: Không chuẩn bị hồ sơ đúng chuẩn khi bị kiểm tra hoặc điều tra

Trong các cuộc điều tra thương mại hoặc kiểm tra đột xuất, các cơ quan như DOC (Bộ Thương mại Mỹ) hoặc CBP (Cơ quan Hải quan và Biên phòng Mỹ) yêu cầu doanh nghiệp cung cấp hồ sơ đầy đủ về:

• Giá thành sản phẩm, nguyên liệu đầu vào
• Tài liệu về xuất xứ, hợp đồng, hóa đơn
• Chính sách tài chính, thuế và nguồn lực

Nếu doanh nghiệp không cung cấp được thông tin đúng hạn hoặc thiếu minh bạch, Hoa Kỳ có thể áp dụng biện pháp Adverse Facts Available (AFA) – lấy kết luận bất lợi cho doanh nghiệp dựa trên giả định tiêu cực. Đây là rủi ro phổ biến, có thể dẫn đến mức thuế rất cao, như đã từng xảy ra trong các vụ điều tra thép chống ăn mòn hoặc đồ nội thất gỗ.

Kết luận

Việc tận dụng ưu đãi thuế quan từ Hoa Kỳ là cơ hội lớn cho doanh nghiệp Việt Nam trong việc mở rộng xuất khẩu. Tuy nhiên, đi cùng với cơ hội là hàng loạt rủi ro pháp lý nếu không được chuẩn bị kỹ lưỡng. Để giảm thiểu rủi ro và tận dụng lợi thế cạnh tranh, doanh nghiệp cần chủ động đánh giá pháp lý toàn diện trước khi xuất khẩu, rà soát chuỗi cung ứng, hợp đồng, tiêu chuẩn kỹ thuật và cơ chế kiểm tra của Hoa Kỳ. Đồng thời, cần phối hợp với các chuyên gia pháp lý quốc tế, luật sư thương mại và tổ chức tư vấn để xây dựng chiến lược hồ sơ vững chắc và đáp ứng nhanh khi bị kiểm tra. Việc chuẩn bị bài bản không chỉ giúp doanh nghiệp tuân thủ mà còn tăng khả năng thành công tại thị trường Mỹ đầy tiềm năng nhưng cũng đầy thách thức này.