TIỀN ẢO TẠI VIỆT NAM: VỠ MỘNG ĐẦU TƯ VÀ BÀI HỌC PHÁP LÝ ĐẮT GIÁ
Thị trường tiền ảo bùng nổ trong những năm gần đây khiến không ít nhà đầu tư mơ “chơi lớn, đổi đời”. Tuy nhiên, từ vụ án Antex với hơn 30.000 nhà đầu tư, số tiền bị chiếm đoạt lên tới khoảng 117 tỷ đồng đã gióng lên hồi chuông cảnh báo: liệu pháp luật Việt Nam có đang đủ mạnh để bảo vệ người tham gia? Bài viết này sẽ phân tích và diễn giải các quy định pháp luật hiện hành, cùng với các ví dụ thực tiễn, để giúp bạn đọc – đặc biệt là người đang hoặc sẽ bước chân vào lĩnh vực tiền ảo hiểu rõ hơn về rủi ro, quyền lợi và cách bảo vệ mình.
1. Cái nhìn từ thực tiễn: Antex và “cơn sốt” tiền ảo
Dự án Antex được giới thiệu như một hệ sinh thái tài chính phi tập trung với đồng “ANTEX” và “VNDT” (stablecoin neo theo đồng Việt Nam). Hàng chục nghìn nhà đầu tư đã mua khoảng 33,2 tỷ token và nộp về khoảng 4,5 triệu đô la Mỹ (~117 tỷ đồng) chỉ trong vài tháng. Tuy nhiên sau đó giá token rớt tới 99 %, hoạt động dự án gần như “đóng băng”, và cơ quan điều tra xác định có hành vi rút tiền, chiếm đoạt tài sản.
Điều đáng chú ý là khi nhà đầu tư đổ tiền, dự án vẫn hoạt động quảng cáo rầm rộ, sử dụng tên tuổi “người nổi tiếng”, hứa lãi lớn, rồi khi khủng hoảng xảy ra thì lại rất khó để truy vết, khởi kiện và thu hồi.
Từ đó đặt ra nhiều câu hỏi: Vì sao nhà đầu tư rơi vào bẫy? Vì sao khuôn khổ pháp lý vẫn chưa đủ? Các ví dụ như Antex chỉ là “phần nổi” của tảng băng chìm.
2. Hệ thống pháp luật hiện hành ở Việt Nam
Theo Nghị quyết 05/2025/NQ-CP ngày 9/9/2025 về triển khai thí điểm thị trường tài sản mã hóa tại Việt Nam.
- Điều 3 định nghĩa: “Tài sản số là tài sản theo quy định của Bộ luật Dân sự, được thể hiện dưới dạng dữ liệu số, được tạo lập, phát hành, lưu trữ, chuyển giao và xác thực bởi công nghệ số trên môi trường điện tử.”
- “Tài sản mã hóa” là loại tài sản số sử dụng công nghệ mã hóa để xác thực trong quá trình tạo lập, phát hành, lưu trữ, chuyển giao.
- Điều kiện chào bán, phát hành và giao dịch tại Điều 5 cũng rất chặt chẽ: doanh nghiệp Việt Nam đứng ra phát hành; tài sản mã hóa phải dựa trên tài sản thực; chỉ được chào bán cho nhà đầu tư nước ngoài; giao dịch giữa nhà đầu tư chỉ thông qua tổ chức dịch vụ được cấp phép.
Theo Luật Công nghiệp Công nghệ số 2025 (có hiệu lực từ 1/1/2026) thì tại Điều 46, 47 đã chính thức đưa “tài sản số” vào khung pháp lý:
- “Tài sản số là tài sản theo quy định của Bộ luật Dân sự, thể hiện dưới dạng dữ liệu số…”
- Phân loại: tài sản ảo trên môi trường điện tử, tài sản mã hóa và tài sản số khác.
Về xử lý vi phạm: nếu hoạt động có dấu hiệu chiếm đoạt tài sản, lừa đảo thì áp dụng các tội danh như Bộ luật Hình sự 2015 sửa đổi: tội “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản”, “Vi phạm quy định về kế toán gây hậu quả nghiêm trọng”… (ví dụ trong vụ Antex, vụ án bị khởi tố với hai tội danh này).
3. Phân tích các “khoảng trống” pháp lý và bài học cho nhà đầu tư
Dù đã có rất nhiều văn bản mới, nhưng thực tiễn cho thấy vẫn tồn tại nhiều “khoảng trống” như sau:
Chưa điều chỉnh rõ ràng hoạt động huy động vốn từ tiền ảo
Mặc dù Nghị quyết 05 và Luật đã công nhận “tài sản số”, nhưng nhiều dự án như Antex vẫn huy động vốn trong nước dưới hình thức token, hứa lợi nhuận lớn, và thực chất là mô hình ponzi biến tướng. Bởi vì Việt Nam hiện vẫn chưa xây dựng được một khuôn khổ pháp luật hoàn chỉnh để điều chỉnh toàn diện các hoạt động phát hành, giao dịch và quản lý tiền mã hóa.
Điều kiện chào bán hay phát hành tài sản mã hóa chỉ áp dụng với đối tượng nhà đầu tư nước ngoài
Theo Nghị quyết, tài sản mã hóa do doanh nghiệp Việt phát hành chỉ được chào bán cho nhà đầu tư nước ngoài (khoản 1 Điều 6 Nghị quyết 05/2025/NQ-CP). Điều này khiến nhiều dự án trong nước hướng tới “nhà đầu tư trong nước” thông qua hình thức “token nội bộ”, “lợi nhuận cam kết” để huy động vốn trái phép.
Khung xử lý và bảo hộ nhà đầu tư còn thiếu vững chắc
Khi xảy ra tranh chấp hoặc khoản đầu tư mất giá, việc thu hồi tài sản rất khó vì nhiều giao dịch diễn ra xuyên biên giới, qua ví ảo, sàn quốc tế, danh tính không xác thực. Mặc dù hành vi lừa đảo vẫn bị xử lý, nhưng thiệt hại của hàng nghìn người vẫn rất lớn.
Thiếu quy định rõ ràng về quảng cáo, người nổi tiếng tham gia kêu gọi đầu tư
Vụ Antex sử dụng tên tuổi “Shark Bình” và hình ảnh uy tín nhằm thu hút đầu tư. Luật pháp hiện tại chưa quy định cụ thể trách nhiệm của KOL, người nổi tiếng trong quảng bá dự án tiền ảo.
4. Người tham gia đầu tư cần biết gì để tự bảo vệ mình?
Đối với nhà đầu tư, hiểu và tự bảo vệ mình là điều sống còn. Dưới đây là các lời khuyên thiết thực:
Hiểu rõ sản phẩm mình tham gia
Nếu dự án hứa lợi nhuận cao, cam kết lãi ổn định, mua token và chờ tăng giá “siêu tốc” đó là dấu hiệu cảnh báo.
Ví dụ, trong vụ Antex, dự án từng quảng bá rộng rãi rằng token nội bộ có tiềm năng tăng mạnh và được sử dụng trong “hệ sinh thái tài chính toàn cầu”, nhưng thực tế sau đó giá trị token rớt gần như về 0, nhà đầu tư mất phần lớn vốn.
Kiểm tra tính pháp lý của dự án
Dự án phải có rõ nhà phát hành, điều kiện chào bán công khai, tài sản cơ sở rõ ràng. Nếu nhà phát hành không minh bạch hoặc “chỉ mời nhà đầu tư trong nước” khi pháp luật chỉ cho phép chào bán cho nhà đầu tư nước ngoài – đó là “điểm đỏ”.
Tách riêng tài sản và tiền - không “đặt trứng vào một giỏ”
Tiền ảo vẫn là tài sản có rủi ro rất cao, giá biến động lớn, có thể mất trắng. Nhà đầu tư không nên sử dụng tiền nóng, vay mượn hay đặt niềm tin tuyệt đối vào đó.
Giữ lại chứng cứ giao dịch, hợp đồng, lời mời chào đầu tư
Khi có dấu hiệu rủi ro có thể cần khởi kiện hoặc làm đơn tố giác tội phạm. Việc lưu đầy đủ chứng cứ là bước đầu tiên của bảo vệ pháp lý.
Tìm tư vấn pháp lý nếu cần thiết
Nếu tham gia với số tiền đáng kể, nên tham khảo ý kiến của các chuyên gia pháp lý về khung pháp lý, quyền và nghĩa vụ, trước khi bước vào giao dịch tiềm ẩn đầy rủi ro này.
5. Kết luận
Vụ việc Antex không chỉ là cú sốc tài chính, mà còn là bài học pháp lý đắt giá về niềm tin và sự tỉnh táo. Trong khi hành lang pháp lý về tiền mã hóa ở Việt Nam vẫn đang dần hình thành, mỗi nhà đầu tư cần tự trang bị “lá chắn pháp lý” cho chính mình bằng hiểu biết, sự thận trọng và khả năng nhận diện rủi ro. Đầu tư thông minh không phải là tìm cơ hội lớn nhất, mà là biết dừng đúng lúc trước khi pháp luật chưa kịp bảo vệ.