Người bào chữa có vai trò quan trọng trong tố tụng hình sự. Họ tham gia vụ án để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người bị buộc tội, xem xét các tình tiết gỡ tội, các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, đồng thời góp phần làm sáng tỏ sự thật của vụ án, hạn chế tình trạng oan, sai hoặc bỏ lọt tội phạm. Hoạt động của người bào chữa góp phần nâng cao sự công bằng, dân chủ cho hệ thống tư pháp. Ngày nay, trong bối cảnh Việt Nam đang thực hiện chính sách cải cách tư pháp để hoàn thành mục tiêu xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa thì vai trò của người bào chữa càng được quan tâm. Pháp luật tố tụng hình sự nói riêng và pháp luật Việt Nam nói chung đã ghi nhận cụ thể hơn về các quyền của người bào chữa.
Sài Gòn Đại Tín Law Firm xin giới thiệu cùng quý khách hàng một số quy định về người bào chữa trong tố tụng hình sự thông qua bài viết dưới đây:
NỘI DUNG CHÍNH: 1. Khái niệm người bào chữa. 2. Lựa chọn hoặc chỉ định người bào chữa. 3. Thời điểm người bào chữa tham gia vụ án. 4. Quyền và nghĩa vụ của người bào chữa. |
1. Khái niệm người bào chữa
a) Thế nào là người bào chữa
Khoản 1 Điều 72 Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS) 2015 định nghĩa người bào chữa như sau:
Người bào chữa là người được người bị buộc tội nhờ bào chữa hoặc cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng chỉ định và được cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng tiếp nhận việc đăng ký bào chữa.
Khi một người bị buộc tội, bị cơ quan điều tra tiến hành bắt tạm giữ, tạm giam thì họ cần phải có một người có trình độ chuyên môn, nắm vững các vấn đề pháp lý để đưa ra những lý lẽ, chứng cứ chống lại sự buộc tội. Nếu như chức năng cơ bản của các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng là buộc tội thì người bào chữa có chức năng đối lập: Gỡ tội. Ngoài ra người bào chữa cũng góp phần vào việc làm sáng tỏ các tình tiết của vụ án bằng cách thu thập chứng cứ, cung cấp cho cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng.
b) Những chủ thể có thể trở thành người bào chữa:
Theo quy định tại khoản 2 Điều 72 BLTTHS 2015 thì người bào chữa có thể là:
- Luật sư.
- Người đại diện của người bị buộc tội.
- Bào chữa viên nhân dân.
- Trợ giúp viên pháp lý trong trường hợp người bị buộc tội thuộc đối tượng được trợ giúp pháp lý.
Trong đó, bào chữa viên nhân dân được quy định như sau (khản 3 Điều 72 BLTTHS 2015): Là công dân Việt Nam từ 18 tuổi trở lên, trung thành với Tổ quốc, có phẩm chất đạo đức tốt, có kiến thức pháp lý, đủ sức khỏe bảo đảm hoàn thành nhiệm vụ được giao, được Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam hoặc tổ chức thành viên của Mặt trận cử tham gia bào chữa cho người bị buộc tội là thành viên của tổ chức mình.
c) Những chủ thể không được bào chữa:
Theo quy định tại khoản 4 Điều 72 BLTTHS 2015 thì những người sau đây không được bào chữa:
- Người đã tiến hành tố tụng vụ án đó; người thân thích của người đã hoặc đang tiến hành tố tụng vụ án đó;
- Người tham gia vụ án đó với tư cách là người làm chứng, người giám định, người định giá tài sản, người phiên dịch, người dịch thuật;
- Người đang bị truy cứu trách nhiệm hình sự, người bị kết án mà chưa được xoá án tích, người đang bị áp dụng biện pháp xử lý hành chính đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc, cơ sở giáo dục bắt buộc.
d) Lưu ý chung:
- Một người bào chữa có thể bào chữa cho nhiều người bị buộc tội trong cùng vụ án nếu quyền và lợi ích của họ không đối lập nhau.
- Nhiều người bào chữa có thể bào chữa cho một người bị buộc tội.
2. Lựa chọn hoặc chỉ định người bào chữa
2.1. Lựa chọn người bào chữa
Theo quy định tại Điều 75 BLTTHs 2015:
- Người bào chữa do người bị buộc tội, người đại diện hoặc người thân thích của họ lựa chọn.
- Trong thời hạn 12 giờ kể từ khi nhận được đơn yêu cầu người bào chữa của người bị bắt, bị tạm giữ thì cơ quan có thẩm quyền đang quản lý người bị bắt, người bị tạm giữ có trách nhiệm chuyển đơn này cho người bào chữa, người đại diện hoặc người thân thích của họ. Trường hợp người bị bắt, người bị tạm giữ không nêu đích danh người bào chữa thì cơ quan có thẩm quyền đang quản lý người bị bắt, bị tạm giữ phải chuyển đơn này cho người đại diện hoặc người thân thích của họ để những người này nhờ người bào chữa.
- Trong thời hạn 24 giờ kể khi nhận được đơn yêu cầu người bào chữa của người bị tạm giam thì cơ quan có thẩm quyền đang quản lý người bị tạm giam có trách nhiệm chuyển đơn này cho người bào chữa, người đại diện hoặc người thân thích của họ. Trường hợp người bị tạm giam không nêu đích danh người bào chữa thì cơ quan có thẩm quyền đang quản lý người bị tạm giam phải chuyển đơn này cho người đại diện hoặc người thân thích của họ để những người này nhờ người bào chữa.
- Trường hợp người đại diện hoặc người thân thích của người bị bắt, người bị tạm giữ, người bị tạm giam có đơn yêu cầu nhờ người bào chữa thì cơ quan có thẩm quyền có trách nhiệm thông báo ngay cho người bị bắt, người bị tạm giữ, người bị tạm giam để có ý kiến về việc nhờ người bào chữa.
- Người bị buộc tội, người đại diện hoặc người thân thích của họ đề nghị Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên của Mặt trận từ huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh, thành phố thuộc thành phố trực thuộc trung ương trở lên cử bào chữa viên nhân dân để bào chữa cho người bị buộc tội là thành viên của tổ chức mình.
2.2. Chỉ định người bào chữa
Theo quy định tại Điều 76 BLTTHS 2015:
a) Trong các trường hợp sau đây nếu người bị buộc tội, người đại diện hoặc người thân thích của họ không mời người bào chữa thì cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải chỉ định người bào chữa cho họ:
- Bị can, bị cáo về tội mà Bộ luật hình sự quy định mức cao nhất của khung hình phạt là 20 năm tù, tù chung thân, tử hình.
- Người bị buộc tội có nhược điểm về thể chất mà không thể tự bào chữa; người có nhược điểm về tâm thần hoặc là người dưới 18 tuổi.
b) Cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải yêu cầu hoặc đề nghị các tổ chức sau đây cử người bào chữa cho các trường hợp phải chỉ định người bào chữa nêu trên:
- Đoàn luật sư phân công tổ chức hành nghề luật sư cử người bào chữa.
- Trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước cử Trợ giúp viên pháp lý, luật sư bào chữa cho người thuộc diện được trợ giúp pháp lý.
- Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên của Mặt trận cử bào chữa viên nhân dân bào chữa cho người bị buộc tội là thành viên của tổ chức mình.
3. Thời điểm người bào chữa tham gia vụ án
Theo quy định tại Điều 74 BLTTHS 2015:
- Người bào chữa tham gia tố tụng từ khi khởi tố bị can.
- Trường hợp bắt, tạm giữ người thì người bào chữa tham gia tố tụng từ khi người bị bắt có mặt tại trụ sở của Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra hoặc từ khi có quyết định tạm giữ.
- Trường hợp cần giữ bí mật điều tra đối với các tội xâm phạm an ninh quốc gia thì Viện trưởng Viện kiểm sát có thẩm quyền quyết định để người bào chữa tham gia tố tụng từ khi kết thúc điều tra.
4. Quyền và nghĩa vụ của người bào chữa
Quyền và nghĩa vụ của người bào chữa được quy định cụ thể tại Điều 73 BLTTHS 2015:
4.1. Quyền của người bào chữa
Người bào chữa có các quyền sau:
- Gặp, hỏi người bị buộc tội.
- Có mặt khi lấy lời khai của người bị bắt, bị tạm giữ, khi hỏi cung bị can và nếu người có thẩm quyền tiến hành lấy lời khai, hỏi cung đồng ý thì được hỏi người bị bắt, người bị tạm giữ, bị can. Sau mỗi lần lấy lời khai, hỏi cung của người có thẩm quyền kết thúc thì người bào chữa có thể hỏi người bị bắt, người bị tạm giữ, bị can.
- Có mặt trong hoạt động đối chất, nhận dạng, nhận biết giọng nói và hoạt động điều tra khác theo quy định của BLTTHS 2015.
- Được cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng báo trước về thời gian, địa điểm lấy lời khai, hỏi cung và thời gian, địa điểm tiến hành hoạt động điều tra khác theo quy định của BLTTHS 2015.
- Xem biên bản về hoạt động tố tụng có sự tham gia của mình, quyết định tố tụng liên quan đến người mà mình bào chữa.
- Đề nghị thay đổi người có thẩm quyền tiến hành tố tụng, người giám định, người định giá tài sản, người phiên dịch, người dịch thuật; đề nghị thay đổi, hủy bỏ biện pháp ngăn chặn, biện pháp cưỡng chế.
- Đề nghị tiến hành hoạt động tố tụng theo quy định của BLTTHS 2015; đề nghị triệu tập người làm chứng, người tham gia tố tụng khác, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng.
- Thu thập, đưa ra chứng cứ, tài liệu, đồ vật, yêu cầu.
- Kiểm tra, đánh giá và trình bày ý kiến về chứng cứ, tài liệu, đồ vật liên quan và yêu cầu người có thẩm quyền tiến hành tố tụng kiểm tra, đánh giá.
- Đề nghị cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng thu thập chứng cứ, giám định bổ sung, giám định lại, định giá lại tài sản.
- Đọc, ghi chép và sao chụp những tài liệu trong hồ sơ vụ án liên quan đến việc bào chữa từ khi kết thúc điều tra.
- Tham gia hỏi, tranh luận tại phiên tòa.
- Khiếu nại quyết định, hành vi tố tụng của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng.
- Kháng cáo bản án, quyết định của Tòa án nếu bị cáo là người dưới 18 tuổi, người có nhược điểm về tâm thần hoặc thể chất theo quy định của Bộ luật này.
4.2. Nghĩa vụ của người bào chữa
Người bào chữa có các nghĩa vụ sau:
- Sử dụng mọi biện pháp do pháp luật quy định để làm sáng tỏ những tình tiết xác định người bị buộc tội vô tội, những tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự của bị can, bị cáo.
- Giúp người bị buộc tội về mặt pháp lý nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ;
- Không được từ chối bào chữa cho người bị buộc tội mà mình đã đảm nhận bào chữa nếu không vì lý do bất khả kháng hoặc không phải do trở ngại khách quan.
- Tôn trọng sự thật; không được mua chuộc, cưỡng ép hoặc xúi giục người khác khai báo gian dối, cung cấp tài liệu sai sự thật.
- Có mặt theo giấy triệu tập của Tòa án; trường hợp chỉ định người bào chữa theo quy định của BLTTHS 2015 thì phải có mặt theo yêu cầu của Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát.
- Không được tiết lộ bí mật điều tra mà mình biết khi thực hiện bào chữa; không được sử dụng tài liệu đã ghi chép, sao chụp trong hồ sơ vụ án vào mục đích xâm phạm lợi ích của Nhà nước, lợi ích công cộng, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân.
- Không được tiết lộ thông tin về vụ án, về người bị buộc tội mà mình biết khi bào chữa, trừ trường hợp người này đồng ý bằng văn bản và không được sử dụng thông tin đó vào mục đích xâm phạm lợi ích của Nhà nước, lợi ích công cộng, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân.
4.3. Xử lý trường hợp người bào chữa vi phạm nghĩa vụ
Theo quy định tại khoản 3 Điều 74 BLTTHS 2015:
Người bào chữa vi phạm pháp luật thì tùy tính chất, mức độ vi phạm mà bị hủy bỏ việc đăng ký bào chữa, bị xử lý kỷ luật, xử phạt vi phạm hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự; nếu gây thiệt hại phải bồi thường theo quy định của luật.
THÔNG TIN LIÊN HỆ:
Mọi thông tin, xin liên hệ SÀI GÒN ĐẠI TÍN LAW FIRM:
♦ Địa chỉ: Số 169/6D Võ Thị Sáu, Phường Võ Thị Sáu, Quận 3, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam.
♦ Điện thoại: 028 39 480 939.
♦ Hotline: 0913 655 471 (Luật sư Hải).
♦ Email: tuvan@saigondaitin.com.