LỖ HỔNG PHÁP LÝ TRONG QUẢNG CÁO ONLINE CỦA NGƯỜI NỔI TIẾNG: TRƯỜNG HỢP QUANG LINH VLOG & HẰNG DU MỤC
Quảng cáo sản phẩm qua người nổi tiếng đang là xu hướng chủ đạo trong tiếp thị số, nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro pháp lý. Khi Quang Linh Vlog và Hằng Du Mục đồng quảng bá kẹo rau củ KERA với những công dụng không được cấp phép, dư luận đặt câu hỏi: Người nổi tiếng có đang “đứng ngoài” trách nhiệm pháp luật? Bài viết này sẽ chỉ ra lỗ hổng pháp lý trong quảng cáo online và những hệ lụy mà cả doanh nghiệp lẫn KOL có thể phải đối mặt.
Phân tích vụ việc: Quang Linh Vlog & Hằng Du Mục quảng bá kẹo rau củ KERA
Tháng 4/2024, mạng xã hội xôn xao khi Quang Linh Vlog và Hằng Du Mục đăng tải video quảng cáo sản phẩm kẹo rau củ KERA – một loại thực phẩm chức năng hỗ trợ tiêu hóa, hướng đến trẻ em và người già. Trong video, hai nhân vật dùng hình ảnh cá nhân và lời nói để khẳng định sản phẩm “giúp bé ăn ngon, tiêu hóa tốt, khỏe mạnh hơn” và “được hàng triệu người tin dùng”.
Tuy nhiên, theo Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế), sản phẩm KERA không được cấp phép lưu hành với các công dụng được quảng cáo. Thông tin trong video mang tính phóng đại, gây hiểu nhầm, ảnh hưởng đến quyền lợi người tiêu dùng, đặc biệt là nhóm dễ bị tổn thương như trẻ nhỏ.
Vụ việc dấy lên câu hỏi lớn: Người nổi tiếng khi quảng cáo sai sự thật thì có bị xử lý pháp lý hay không?
Lỗ hổng pháp lý hiện nay trong quản lý quảng cáo của KOL
1. Thiếu định danh “KOL” hoặc “Influencer” trong luật
Hiện tại, các văn bản pháp luật liên quan như Luật Quảng cáo 2012, Nghị định 38/2021/NĐ-CP, hay các quy định của Bộ Y tế đều không định danh rõ khái niệm KOL, người ảnh hưởng, người nổi tiếng trên mạng xã hội.
Do đó, việc áp dụng chế tài đối với người nổi tiếng khi họ không phải tổ chức kinh doanh, không ký hợp đồng quảng cáo chính thức, gây ra khoảng trống pháp lý khiến việc xử phạt gặp khó khăn.
2. Trách nhiệm của người đăng quảng cáo chưa được quy định cụ thể
Theo Điều 12 – Luật Quảng cáo 2012, người quảng cáo (người trực tiếp cung cấp nội dung) có nghĩa vụ:
“Cung cấp… thông tin trung thực, chính xác… và chịu trách nhiệm về các thông tin đó.”
Tuy nhiên, luật này chưa làm rõ khi nào người nổi tiếng là “người quảng cáo” và khi nào họ chỉ là “phương tiện truyền tải nội dung”. Nếu người nổi tiếng tự viết lời quảng cáo, tự phát ngôn khẳng định công dụng sản phẩm, thì rõ ràng phải chịu trách nhiệm như người quảng cáo – nhưng pháp luật chưa có cơ chế xác định rõ ràng hành vi này.
3. Khó kiểm duyệt nội dung trên mạng xã hội
Trong khi quảng cáo trên báo chí, truyền hình, đài phát thanh cần kiểm duyệt trước khi phát sóng, thì nội dung quảng cáo trên YouTube, TikTok, Facebook cá nhân hoàn toàn không cần xin phép.
Nghị định 38/2021/NĐ-CP có quy định xử phạt hành vi quảng cáo sai sự thật, cụ thể tại Điểm a, Khoản 5, Điều 51:
“Phạt tiền từ 10.000.000 đến 20.000.000 đồng đối với hành vi quảng cáo sai sự thật về công dụng, chất lượng sản phẩm.”
Nhưng việc xử lý đòi hỏi có chứng cứ, xác minh hành vi, xác định vai trò, trong khi video cá nhân có thể gỡ bỏ nhanh chóng, tài khoản không xác minh rõ danh tính pháp lý.
4. KOL không ký hợp đồng trực tiếp với doanh nghiệp – trách nhiệm bị "chia nhỏ"
Trong nhiều trường hợp, KOL nhận quảng cáo qua bên trung gian (agency) và không ký kết hợp đồng pháp lý trực tiếp với doanh nghiệp. Điều này khiến trách nhiệm bị phân tán:
- Doanh nghiệp sản xuất: bị cho là “nguồn gốc quảng cáo sai”
- Agency truyền thông: bị coi là “đơn vị triển khai nội dung”
- KOL: “người truyền đạt”, đôi khi tự bào chữa rằng “không kiểm soát nội dung”
Tuy nhiên, theo Điều 14 – Luật Quảng cáo 2012, người phát hành quảng cáo (bao gồm cả cá nhân phát hành trên nền tảng số) phải có trách nhiệm:
“Kiểm tra các tài liệu liên quan đến điều kiện quảng cáo… và từ chối quảng cáo vi phạm.”
Do đó, nếu người nổi tiếng chủ động đăng nội dung mà không kiểm tra, xác minh công dụng sản phẩm, thì vẫn có thể bị xử phạt, dù không ký hợp đồng quảng cáo chính thức.
Trách nhiệm pháp lý của người nổi tiếng trong vụ việc này
1. Trách nhiệm hành chính
Căn cứ theo Điểm a Khoản 5 Điều 51 Nghị định 38/2021/NĐ-CP, Quang Linh Vlog và Hằng Du Mục có thể bị phạt từ 10 đến 20 triệu đồng vì:
- Quảng cáo sai sự thật
- Gây hiểu nhầm về công dụng sản phẩm
- Không có căn cứ khoa học chứng minh
Trong trường hợp tái phạm hoặc gây hậu quả nghiêm trọng, mức phạt có thể tăng lên đến 70 triệu đồng, theo Khoản 7, Điều 51 của cùng nghị định.
2. Trách nhiệm dân sự
Theo Điều 584 Bộ luật Dân sự 2015, người nào có hành vi trái pháp luật, gây thiệt hại cho người khác thì phải bồi thường:
“Người nào do lỗi cố ý hoặc vô ý xâm phạm đến sức khỏe, tài sản, danh dự… của người khác mà gây thiệt hại thì phải bồi thường.”
Nếu người tiêu dùng tin vào quảng cáo sai và dùng sản phẩm dẫn đến hậu quả, họ có quyền khởi kiện KOL để yêu cầu bồi thường dân sự.
3. Trách nhiệm hình sự (nếu có hậu quả nghiêm trọng)
Trong một số trường hợp, nếu quảng cáo sai sự thật dẫn đến thiệt hại nghiêm trọng về sức khỏe, tính mạng, người quảng cáo có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 197 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017) về tội “Quảng cáo gian dối”.
Kết luận
Vụ việc Quang Linh Vlog và Hằng Du Mục quảng bá kẹo rau củ KERA đã cho thấy rõ những lỗ hổng trong hệ thống pháp luật Việt Nam về quảng cáo online của người nổi tiếng. Dù có quy định chung về quảng cáo sai sự thật, nhưng thiếu khung pháp lý cụ thể cho KOL khiến việc xử lý còn lúng túng.
Với vai trò là người có ảnh hưởng, người nổi tiếng cần ý thức rõ trách nhiệm pháp lý khi quảng cáo sản phẩm – đặc biệt là thực phẩm chức năng, sản phẩm ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng.