DOANH NGHIỆP VÀ RANH GIỚI PHÁP LÝ GIỮA SAI SÓT KÊ KHAI VÀ TRỐN THUẾ

Trong thời gian gần đây, nhiều doanh nghiệp bị cơ quan thuế thanh tra, truy thu hàng trăm triệu đồng, thậm chí chuyển hồ sơ sang công an với cáo buộc trốn thuế. Nhưng có một câu hỏi khiến không ít chủ doanh nghiệp băn khoăn:

Nếu chỉ kê khai sai, có phải cũng bị xem là trốn thuế không?

Thực tế, ranh giới giữa sai sót kê khai và hành vi trốn thuế cực kỳ mong manh. Và nếu không hiểu đúng, doanh nghiệp có thể từ “vô tình sai” biến thành “phạm pháp” lúc nào không hay.

1. Sai sót kê khai – lỗi thường gặp nhưng không phải là tội

Theo Luật Quản lý thuế 2019 và Nghị định 125/2020/NĐ-CP (sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định 120/2021/NĐ-CP), “sai sót kê khai” là những lỗi do vô ý hoặc nhầm lẫn trong quá trình khai thuế, chẳng hạn:

• Kê khai thiếu doanh thu vì nhập sai số liệu.
• Áp dụng nhầm thuế suất (ví dụ hàng chịu 10% lại kê 8%).
• Không cập nhật chính sách mới dẫn đến khai sai chi phí được trừ.
• Sai thông tin trên hóa đơn, chứng từ.

Đây là những lỗi mang tính hành chính, không có yếu tố cố ý che giấu và có thể khắc phục. Nếu người nộp thuế tự phát hiện và chủ động khai bổ sung trước khi bị thanh tra, doanh nghiệp chỉ bị truy thu số thuế còn thiếu và tiền chậm nộp, chứ không bị xử phạt về hành vi trốn thuế.

Ví dụ:

Công ty A kê khai thiếu 50 triệu đồng doanh thu do nhập nhầm số liệu. Khi rà soát, kế toán tự phát hiện, nộp tờ khai điều chỉnh và bổ sung số thuế còn thiếu.

Do đó, trường hợp này được xem là sai sót kê khai, không phải là hành vi trốn thuế.

Theo Điều 16 Nghị định 125/2020/NĐ-CP (sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định 120/2021/NĐ-CP), nếu doanh nghiệp kê khai sai dẫn đến thiếu thuế nhưng không có dấu hiệu gian lận, mức phạt thông thường là 20% số thuế thiếu, cùng tiền chậm nộp 0,03%/ngày tính trên số tiền thuế chậm nộp (điểm a khoản 2 Điều 59 Luật Quản lý thuế 2019).

2. Trốn thuế – hành vi cố ý, có thể bị xử lý hình sự

Khác với sai sót về kê khai thuế, trốn thuế là hành vi có chủ đích nhằm né tránh nghĩa vụ thuế. Theo Điều 143 Luật Quản lý thuế 2019, các hành vi bị coi là trốn thuế bao gồm:

• Không ghi chép doanh thu vào sổ sách kế toán.
• Không xuất hóa đơn hoặc ghi giá thấp hơn thực tế.
• Sử dụng hóa đơn, chứng từ giả hoặc không hợp pháp.
• Gian lận trong kê khai hàng hóa xuất – nhập khẩu.
• Sử dụng hàng miễn thuế sai mục đích mà không kê khai lại.

Hậu quả không chỉ dừng ở phạt hành chính. Theo Điều 200 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017), cá nhân trốn thuế:

• Từ 100 triệu đến dưới 300 triệu đồng: phạt tiền 100 đến 500 triệu hoặc phạt tù đến 1 năm.
• Từ 300 triệu đến dưới 1 tỷ: phạt tiền từ 500 triệu đồng đến 1,5 tỷ đồng hoặc phạt tù đến 3 năm.
• Từ 1 tỷ đồng trở lên: phạt tiền từ 1,5 tỷ đồng đến 4,5 tỷ đồng hoặc phạt tù đến 7 năm.

Doanh nghiệp (pháp nhân thương mại) nếu vi phạm có thể bị phạt tới 10 tỷ đồng, đình chỉ hoạt động hoặc tịch thu tài sản.

Ví dụ thực tế:

Vừa mới đây, Hoàng Hường “nữ hoàng livestream” đã bị cơ quan điều tra xác định hệ thống kinh doanh đã bỏ ngoài sổ sách hơn 1.800 tỷ đồng, kê khai sai thuế GTGT và chia nhỏ doanh thu qua nhiều hộ kinh doanh cá nhân nhằm giảm nghĩa vụ thuế. Hành vi này không còn là “sai sót kế toán”, mà mang bản chất cố ý trốn tránh nghĩa vụ tài chính, bị khởi tố hình sự về tội vi phạm quy định kế toán gây hậu quả nghiêm trọng.

3. Ranh Giới "Sinh Tử": Từ Phạt Hành Chính Đến Tù Giam

Từ đó có thể thấy, điểm mấu chốt nằm ở “ý chí gian dối”. Nếu doanh nghiệp chủ động khắc phục và minh bạch hồ sơ, cơ quan thuế thường ghi nhận thiện chí và không hình sự hóa. Ngược lại, nếu cố tình lập chứng từ giả, xóa dữ liệu, không hợp tác – hành vi sẽ bị xem là trốn thuế.

4. Doanh nghiệp nên làm gì để tránh “vướng” ranh giới?

Kiểm tra định kỳ hồ sơ thuế

Lập tổ rà soát nội bộ 6 tháng/lần. So sánh doanh thu, chi phí, hóa đơn đầu vào – đầu ra để kịp thời phát hiện sai lệch.

Cập nhật chính sách thuế mới

Luật thuế thay đổi liên tục. Doanh nghiệp nên có nhân sự hoặc tư vấn chuyên trách để tránh áp dụng sai quy định.

Chủ động khai bổ sung khi phát hiện lỗi

Theo Điều 47 Luật Quản lý thuế 2019, người nộp thuế được phép khai bổ sung hồ sơ trong vòng 10 năm, miễn là chưa có quyết định thanh tra. Đây là “phao cứu sinh” hợp pháp giúp tránh bị xử lý hình sự.

Giữ chứng từ, giải trình rõ ràng

Mọi sai sót nên được ghi nhận bằng biên bản, email nội bộ hoặc tài liệu kế toán để chứng minh lỗi “vô ý”. Điều này rất quan trọng nếu sau này bị kiểm tra.

Kết luận

Trong quản trị doanh nghiệp, kê khai thuế không chỉ là thủ tục, mà là rào chắn pháp lý bảo vệ chính doanh nghiệp. Một sai sót nhỏ có thể khắc phục, nhưng một hành vi cố ý gian dối sẽ để lại hậu quả nặng nề – từ phạt gấp 3 lần số thuế trốn, đến tù giam.

Doanh nghiệp nên nhớ: “Sai có thể sửa, nhưng gian dối sẽ trả giá.”

Trong thời kỳ chuyển đổi số và siết chặt quản lý thuế, minh bạch – trung thực chính là chiến lược an toàn nhất để phát triển bền vững.