DOANH NGHIỆP FDI CHUYỂN GIÁ NHƯ THẾ NÀO? HÉ LỘ NHỮNG CHIÊU THỨC TINH VI KHÓ NGỜ

Chuyển giá không còn là thuật ngữ xa lạ trong giới tài chính – thuế, đặc biệt khi các doanh nghiệp FDI đang ngày càng lạm dụng hình thức này để né thuế tại Việt Nam. Từ việc nâng khống giá nguyên liệu đến thao túng giá trị thương hiệu, hàng loạt chiêu thức tinh vi được che đậy dưới lớp vỏ "giao dịch nội bộ hợp pháp". Bài viết sẽ bóc tách những mánh khóe thường gặp, căn cứ pháp lý điều chỉnh hành vi chuyển giá và cảnh báo những rủi ro tiềm ẩn nếu không có biện pháp quản lý hiệu quả.

Chuyển giá là gì? Vì sao doanh nghiệp FDI thường áp dụng?

Chuyển giá (transfer pricing) là hành vi doanh nghiệp có giao dịch với các bên liên kết (cùng nhóm công ty, tập đoàn) nhưng thiết lập giá không theo giá thị trường nhằm mục đích làm thay đổi lợi nhuận chịu thuế tại các quốc gia khác nhau. Tại Việt Nam, chuyển giá được pháp luật định nghĩa và điều chỉnh cụ thể trong Luật Quản lý Thuế 2019 (Điều 3, khoản 17) và các văn bản hướng dẫn liên quan.

Doanh nghiệp FDI (đầu tư trực tiếp nước ngoài) thường áp dụng chuyển giá để giảm số thuế phải nộp tại Việt Nam bằng cách đẩy chi phí lên cao hoặc giảm doanh thu nhằm tối ưu hóa lợi nhuận cho tập đoàn mẹ ở nước khác. Điều này gây thất thu lớn cho ngân sách nhà nước, làm mất công bằng cạnh tranh với doanh nghiệp trong nước tuân thủ nghiêm luật thuế.

Ví dụ: trường hợp chuyển giá của các doanh nghiệp FDI tại Việt Nam trong thời gian qua là: Coca Cola, Adidas,  Big C, PepsiCo Việt Nam,...

Những hình thức chuyển giá phổ biến trong doanh nghiệp FDI

Kê khống giá nguyên liệu, thiết bị đầu vào từ công ty mẹ

Một chiêu thức phổ biến là doanh nghiệp FDI nhập nguyên liệu, thiết bị từ công ty mẹ hoặc công ty liên kết với mức giá cao hơn giá thị trường. Việc này làm tăng chi phí đầu vào, giảm lợi nhuận và số thuế thu nhập doanh nghiệp phải nộp tại Việt Nam.

Ví dụ, một số vụ việc chuyển giá bị cơ quan thuế phát hiện là khi doanh nghiệp kê khai chi phí mua nguyên vật liệu từ công ty mẹ với giá không tương xứng hoặc vượt xa so với giá thị trường nội địa.

Ví dụ cụ thể về trường hợp của Coca Cola:

Giao dịch nội bộ không theo giá thị trường (giá chuyển nhượng thấp/giá bán cao bất hợp lý)

Doanh nghiệp có thể bán sản phẩm thành phẩm cho công ty mẹ hoặc các đơn vị liên kết với giá rất thấp, từ đó làm giảm doanh thu thực tế chịu thuế tại Việt Nam. Ngược lại, chi phí dịch vụ như tư vấn, quản lý, bản quyền lại được kê khai với giá cao bất thường để đẩy chi phí lên.

Hành vi này được gọi là “giá chuyển nhượng không hợp lý” và được luật thuế Việt Nam nghiêm cấm.

Ví dụ cụ thể của trường hợp Adidas

Chuyển lợi nhuận thông qua chi phí vay vốn hoặc chuyển giao thương hiệu

Doanh nghiệp FDI có thể vay vốn từ công ty mẹ với lãi suất cao bất thường, khiến chi phí tài chính tăng lên, lợi nhuận giảm xuống. Ngoài ra, việc trả phí bản quyền thương hiệu, chuyển giao công nghệ với giá vượt mức thực tế cũng là chiêu thức phổ biến để chuyển lợi nhuận ra nước ngoài.

Pháp luật Việt Nam kiểm soát hành vi chuyển giá như thế nào?

Căn cứ pháp lý chính

• Luật Quản lý Thuế 2019: Điều 3, khoản 17 quy định về giá chuyển nhượng trong giao dịch liên kết; Điều 45 và Điều 46 về quyền và nghĩa vụ của người nộp thuế trong việc kê khai, lập hồ sơ chuyển giá.
• Nghị định 132/2020/NĐ-CP hướng dẫn chi tiết một số điều của Luật Quản lý Thuế về quản lý thuế đối với giao dịch liên kết, quy định cụ thể về cách xác định giá thị trường, lập hồ sơ chuyển giá, nghĩa vụ cung cấp thông tin.
• Thông tư 45/2021/TT-BTC của Bộ Tài chính quy định chi tiết về hồ sơ xác định giá giao dịch liên kết, phương pháp xác định giá thị trường theo các phương pháp chuẩn quốc tế.

Nghĩa vụ kê khai và lập hồ sơ xác định giá giao dịch liên kết

Doanh nghiệp FDI có giao dịch liên kết phải lập hồ sơ xác định giá chuyển nhượng, trình cơ quan thuế khi có yêu cầu. Hồ sơ này bao gồm phân tích thị trường, phương pháp tính giá, các bằng chứng chứng minh giá giao dịch tuân thủ giá thị trường.

Chế tài xử phạt và truy thu thuế

Nếu bị phát hiện chuyển giá, doanh nghiệp có thể bị truy thu thuế, phạt tiền lên đến 40% số thuế truy thu (theo Điều 12, Nghị định 125/2020/NĐ-CP) và chịu các biện pháp xử lý bổ sung.

Khó khăn trong việc phát hiện và xử lý chuyển giá

Phát hiện chuyển giá là thách thức lớn đối với cơ quan quản lý do các doanh nghiệp FDI thường sử dụng hệ thống kế toán phức tạp, các giao dịch đa quốc gia khó minh bạch. Việc thiếu dữ liệu so sánh và nguồn lực thanh tra chuyên sâu khiến việc xử lý chuyển giá chưa hiệu quả.

Giải pháp phòng chống chuyển giá trong thời gian tới

• Nâng cao năng lực thanh tra, sử dụng công nghệ phân tích dữ liệu lớn để phát hiện giao dịch bất thường.
• Tăng cường hợp tác quốc tế, chia sẻ thông tin thuế xuyên biên giới theo chuẩn BEPS (Base Erosion and Profit Shifting) của OECD.
• Thực hiện chính sách thuế tối thiểu toàn cầu nhằm hạn chế các hành vi chuyển giá quá mức.

Kết luận

Chuyển giá không chỉ gây thất thu ngân sách mà còn làm méo mó môi trường cạnh tranh lành mạnh. Doanh nghiệp FDI chân chính cần tuân thủ nghiêm các quy định pháp luật về chuyển giá để góp phần phát triển kinh tế bền vững và công bằng.